झेब्रा प्राण्याची संपूर्ण माहिती Zebra Animal Information In Marathi

Zebra Animal Information In Marathi झेब्रा हा आफ्रिकेतील एक प्राणी आहे, जो जंगली भागात आढळून येतो. झेब्राच्या सध्या तीन प्रजाती जिवंत आहेत, त्या म्हणजे ग्रेव्हीज झेब्रा, मैदानी झेब्रा आणि माउंटन झेब्रा अशा तीन प्रजाती अस्तित्वात आहेत. झेब्रा हे घोडे आणि गाढव यांच्याबरोबर इक्वस वंशातील आहे, असे मानले जाते. झेब्रा हे सपाट मैदानी प्रदेशावर जास्त प्रमाणात आढळून येतात. मैदानी झेब्राचा एक प्रकार 19 व्या शतकात नामशेष होण्याच्या मार्गावर होता. तरीसुद्धा झेब्रा असंख्य भागात आढळतात. झेब्राच्या काही प्रजाती जसे गाढव, जंगली गाढवे भारतात सुध्दा आढळतात.

झेब्रा प्राण्याची संपूर्ण माहिती Zebra Animal Information In Marathi

झेब्रा कुठे राहतो ?

झेब्रा हा आफ्रिकन प्राणी आहे, जो थंड आणि मोकळ्या वातावरणात राहणे पसंद करतात, आणि हवामान आणि वातावरणानुसार पलायन करत राहतात. हे प्राणी प्रामुख्याने पूर्व आणि दक्षिण आफ्रिकेत राहतात आणि ते सवाना, गवताळ प्रदेश, जंगल, झुडूप आणि डोंगराळ प्रदेश यासारख्या विविध अधिवासांमध्ये राहतात. झेब्राच्या वंशातील काही प्राणी जसे गाढव, जंगली गाढव हे सुध्दा याच भागात राहतात.

झेब्रा	माहिती
वेग	65 किमी / ता
कुटुंब	इक्विडे
आहार	गवत, सदरे, फोर्ब्स, झुडपे इ.

झेब्रा कसा दिसतो ?

झेब्रा प्राणी हे त्यांच्या अंगावरील काळ्या-पांढऱ्या स्ट्रीपिंग पॅटर्नद्वारे सहज ओळखले जातात. त्यांचा रंग कोट काळ्या पट्ट्यांसह पांढरा दिसतो. जसे की पट्टी नसलेली असताना पोट आणि पाय द्वारे झेब्रा ओळखला जाऊ शकतो. परंतु खालची त्वचा काळी असते. झेब्राचे पिल्ले तपकिरी आणि पांढर्‍या आवरणासह जन्माला येतात आणि वयानुसार तपकिरी गडद होतात. पाय, कान आणि शेपटीवरचे पट्टे वेगळे आणि आडवे असतात.

मैदानी झेब्राची शरीराची लांबी 85 ते 97 इंच असते, तर 19 ते 22 इंच येवढे लांब शेपूट असते. खांद्याची उंची 43 ते 57 इंच पर्यत असते. आणि झेब्राचे वजन हे साधारण 175 ते 300 किलो येवढे असते. माउंटन झेब्रा हा मैदानी झेब्रा पेक्षा लहान असतो आणि वजनाने सुध्दा कमी असतो व गेव्हीचा झेब्रा हा मैदानी झेब्रा पेक्षा वजन आणि इतर शारीरिक तुलनेत अधिक जास्त असतो, त्याचे वजन हे 400 किलो पर्यत असते.

झेब्रा काय खातो ?

झेब्रा हे प्रामुख्याने चरणारे प्राणी असतात आणि ते खालच्या दर्जाच्या वनस्पतींवर जगू शकतात. त्यांची शिकार प्रामुख्याने सिंह व इतर प्राणी करतात आणि धमकावल्यावर ते पळून जातात. स्वतचा बचाव करण्यासाठी झेब्रा चावतात आणि लाथ मारतात. झेब्रा प्रजाती सामाजिक वर्तनात भिन्न आहेत. मैदानी आणि माउंटन झेब्रा स्थिर हॅरेममध्ये राहतात. ज्यात प्रौढ नर किंवा घोडे, अनेक प्रौढ मादी किंवा घोडी आणि त्यांची पिल्ले किंवा पाळीव प्राणी असतात.

झेब्राचा आहार मुख्यतः गवत आणि शेंडे असतो, परंतु ते कधी-कधी झाडाची साल, पाने, कळ्या, फळे आणि मुळे खातात. रुमिनंट्सच्या तुलनेत , झेब्राची पचनसंस्था सोपी आणि कमी कार्यक्षम असते. तरीसुद्धा, ते कमी दर्जाच्या वनस्पतींवर टिकून राहू शकतात. वनस्पतींच्या उपलब्धतेनुसार झेब्रा त्यांचा 70 % वेळ आहार घेण्यात घालवू शकतात. मैदानी झेब्रा हा एक पायनियर चरणारा प्राणी आहे, जो वरच्या, कमी पौष्टिक गवताची छत खाली करतो आणि अधिक विशिष्ट चरांसाठी मार्ग तयार करतो. जे खाली लहान आणि अधिक पौष्टिक गवतांवर अवलंबून असतात. झेब्रा हा तासी 50 किलोमिटर वेगाने धावू शकतो.

झेब्राची जीवन पद्धती

झेब्रा हे प्राणी एका समूहात राहणे पसंद करतात. ज्यामध्ये अनेक नर आणि मादी ज्यामुळे ते अनेक संततीला जन्म देतात, झेब्राचे पिल्लू हे 2 तासात धावायला सुरुवात करते. जंगलात आणि मैदानी प्रदेशात राहणारे झेब्रा हे आपल्या पिल्लांना स्वसंरक्षण आणि स्वतःचा बचाव कसा करायचा याचे प्रशिक्षण देत असतात. या प्राण्यांना थोडा धोका वाटला तर अतिशय वेगाने धावू लागतात. झेब्रा हे प्राणी थंड वातावरण राहणे पसंद करतात, त्यामुळे ते पलायन करत राहतात.

मैदानी झेब्राचा गट मोठ्या कळपांमध्ये एकत्र येतात आणि कळपात तात्पुरते स्थिर उपसमूह तयार करून राहतात. ज्यामुळे इतर प्राण्यांना त्यांच्या गटाबाहेरील लोकांशी संवाद साधता येतो. हॅरेममधील झेब्रा मादी आहार देण्यात अधिक वेळ घालवू शकतात आणि त्यांना आणि त्यांच्या लहान पिल्लांचे संरक्षण करू शकतात. झेब्रा मादी ही एका वेळी एकाच नवजात पिल्लाला जन्म देऊ शकतो. सर्व प्राणी एका समूहात राहल्याने लहान पिल्लांचे जंगली प्राण्यापासून रक्षण होते.

भारतीय संस्कृतीत झेब्राचे महत्व :

भारतीय संस्कृतीत झेब्रा प्राण्याचे काही महत्त्व नाही. परंतु आफ्रिका देशांत शोना लोकांसाठी झेब्रा हा एक टोटेम प्राणी आहे, आणि एका कवितेत इंद्रधनुषी आणि चकाकणारा प्राणी म्हणून झेब्राचा गौरव केला आहे. त्याचे पट्टे नर आणि मादीच्या मिलनाचे प्रतीक आहेत, आणि ग्रेट झिम्बाब्वेच्या उध्वस्त झालेल्या शहरात झेब्रा पट्टे सजवतात ज्याला डोंबा मानले जाते. ही शाळा मुलींना प्रौढत्वासाठी तयार करते. मैदानी झेब्रा हा बोत्सवानाचा राष्ट्रीय प्राणी आहे. भारतात झेब्राची प्रजाती म्हणजे गाढव आहेत, जे भारतात मोठ्या प्रमाणात आढळून येतात.

झेब्रा प्राण्याचे महत्त्व :

झेब्रा प्राणी हा निसर्गातील एक महत्वाचा भाग आहे, कारण या प्राण्यावर इतर भरपूर प्राणी अवलंबून आहेत. आफ्रिका देशात आढळून येणारे हे प्राणी मोठ्या प्रमाणात शिकार बनतात. ज्यामुळे जंगली प्राण्याचे जीवन धोक्यात येत नाही, झेब्राची शिकार प्रामुख्याने सिंह, बिबट्या, चित्ता, ठिपकेदार हायना, तपकिरी हायना आणि जंगली कुत्रे करतात, व उरलेली शिकार पक्षी खातात. झेब्रा जेव्हा पाण्यातून नदी पार करतात तेव्हा नाईल मगर-मगरी पाण्याजवळ व पाण्यात आल्यावर झेब्राची शिकार करतात.

झेब्राचे प्रकार :

झेब्राचे विविध प्रजाती नामशेष झाल्या आहेत, सध्या पूर्ण जगात झेब्राच्या फक्त तीन प्रजाती जिवंत आहेत. त्या म्हणजे मैदानी झेब्रा, ग्रेव्हीज झेब्रा, आणि माउंटन झेब्रा हे प्रकार आहेत.

मैदानी झेब्रा :
मैदानी झेब्रा हा पूर्व आणि दक्षिण आफ्रिकेच्या बर्‍याच भागात समृद्ध गवताळ प्रदेशात आढळतो. मैदानी झेब्रामध्ये पट्टे रुंद आणि मोठ्या अंतरावर असतात. काही उपप्रजातींमध्ये मुख्य पट्ट्यांमध्ये हलके सावली पट्टे असतात. मैदानी झेब्राच्या उत्तरेकडील उप-प्रजाती दक्षिणेकडील जातींपेक्षा अधिक पूर्णपणे पट्टेदार असतात.

ग्रेव्हीचा झेब्रा : ग्रेव्हीचा झेब्रा जो केनिया मधील रखरखीत, विरळ वृक्षाच्छादित भागात आणि इथिओपिया मधील काही लहान भागात राहतात. ग्रेव्हीच्या झेब्राचे पट्टे तीन प्रजातींपैकी सर्वात अरुंद आणि सर्वात जवळच्या अंतरावर आहेत. त्याचे पोट पांढरे आहे. जेथे पट्टे खांद्यावर एकत्र येतात. तेथे सर्व झेब्रास त्रिकोणी शेवरॉन असतात. ग्रेव्हीचा झेब्रा ही एकमेव प्रजाती आहे, ज्याच्या दुसऱ्या शेवरॉनवर पट्टे एकत्र होतात.

माउंटन झेब्रा : माउंटन झेब्रा जो नामिबियातील कोरड्या उंचावरील मैदानी प्रदेशात आणि पश्चिम, दक्षिण आफ्रिकेतील काही विखुरलेल्या भागात राहतो. माउंटन झेब्राला मैदानी झेब्रापेक्षा लहान पट्टे असतात, त्याचे पट्टे त्याच्या डोक्यावर आणि खांद्यावर जवळून अंतरावर आहेत. परंतु त्याच्या कुबड्यांवर बरेच अंतर आहे. माउंटन झेब्राच्या ढिगाऱ्यावर पट्ट्यांचा एक विचित्र ग्रिडसारखा नमुना देखील असतो.

झेब्राची संख्या कमी होण्यामागची कारणे :

झेब्राची संख्या कमी होण्यामागची भरपूर कारणे आहेत. यामध्ये प्रामुख्याने जंगलतोड, अवैध शिकार, प्राण्याचे भक्षक, यामुळे झेब्राच्या अनेक प्रजाती नामशेष झाल्या आहेत. जंगलतोड झाल्यामुळे जंगलात पाणी आणि हिरवे गवत राहत नाही, त्यामुळे झेब्रावर उपासमारीची वेळ येते. झेब्राच्या प्रजातीचे रक्षण करण्यासाठी आफ्रिकन देशात अनेक नॅशनल पार्क उभे कण्यारत आले आहे. माउंटन झेब्रा राष्ट्रीय उद्यान हे आफ्रिकेतील सर्वात मोठे उद्यान आहे. यामध्ये अनेक प्रजातीचे झेब्राचे रक्षण केले जाते. नाहीतर काही वर्षाने संपूर्ण झेब्रा प्रजाती नष्ट होऊन जातील, आणि झेब्रा प्राणी हा केवळ फोटोमध्ये पाहायला मिळेल.

FAQ